Wpływ środowiska pozaszkolnego

Dziecko w wieku rozwojowym, mające kontakt np. ze środowiskiem demoralizującym, z łatwością przyswaja sobie złe zwyczaje tego środowiska oraz jego normy i wartości. Do pozaszkolnych środowisk wychowawczych pedagodzy zaliczają organizacje i stowarzyszenia, środowisko podwórkowe, ulicę oraz środki masowego upowszechniania kultury. Mówiąc o organizacjach i stowarzyszeniach, ma się zwykle na myśli takie związki lokalne, jak komitet osiedlowy, komitet rodzicielski, rada sołecka, rada parafialna, samorządy dziecięce i młodzieżowe, świetlice terapeutyczne, socjoterapeutyczne, biblioteki, kluby osiedlowe, domy kultury. Środowiskami o zasięgu ponadregionalnym są takie organizacje, jak ZHP, TPD, Towarzystwo Oświatowe, TKKF, które mają centralne organa, a w miejscu zamieszkania funkcjonują jedynie jako koła terenowe. Podstawową funkcją, jaką pełnią stowarzyszenia i organizacje, jest opieka i wychowanie. W literaturze przedmiotu można spotkać różne typologie funkcji tych środowisk wychowawczych. A. Kamieński (1980) wymienia trzy podstawowe: afiliacyjną, ekspresyjną i integracyjną. Przez przynależność do środowisk o pozytywnym oddziaływaniu, jakimi są organizacje czy stowarzyszenia, młody człowiek wdraża się m.in. do pełnienia ról społecznych i zawodowych, upowszechniania wiedzy i kształtowania określonych postaw. Organizowanie czasu wolnego młodzieży w środowisku pozaszkolnym jest bardzo trudne, gdyż zainteresowania i potrzeby tej grupy są ogromnie zróżnicowane, a tradycyjne formy opieki pozaszkolnej praktycznie już nie istnieją. Natomiast te, które przetrwały, są dla nastolatków nieciekawe i mało atrakcyjne.

Organizacje ZHP, TPD funkcjonują jeszcze w niektórych szkołach, lecz niewielu uczniów do nich należy. Biblioteki osiedlowe, które miały ogromne znaczenie w wychowaniu pozaszkolnym (organizowały konkursy czytelnicze, wystawy książek, przeglądy nowości wydawniczych, spotkania autorskie itd.), przestały istnieć z braku środków finansowych. Domy kultury zamieniły się w hurtownie i prywatne sklepy, a w klubach osiedlowych funkcjonują wypożyczalnie kaset wideo lub siłownie. Również place zabaw i boiska są częstokroć złomowiskiem niekonserwowanych urządzeń bądź zamieniono je w osiedlowe parkingi. Dorastająca młodzież w chwili obecnej nie ma żadnej możliwości pożytecznego spędzania czasu wolnego po zajęciach szkolnych. Pozostaje jej więc podwórko, ulica, w najlepszym wypadku telewizor czy komputer.

Środowisko podwórkowe jest miejscem, gdzie dzieci i młodzież spędzają wiele czasu. E. Trempała, mówiąc o środowisku podwórkowym, ma na myśli podwórze zamknięte i otwarte, bramy wjazdowe, korytarze piwnic, klatki schodowe, ogrody – zagospodarowane i zaniedbane. Gromadzi się tu młodzież w różnym wieku oraz ludzie dorośli, którzy reprezentują odmienny niż otoczenie poziom moralny i kulturalny. Częste przebywanie na podwórku dzieci i młodzieży o różnych porach dnia jest m.in. spowodowane chęcią ucieczki z domu, w którym panują awantury, kłótnie, alkoholizm któregoś z rodziców, nuda, nieobecność rodziców, a także chęcią wspólnych zabaw z rówieśnikami. Ta młodzież, nudząc się, wszczyna bójki, zakłóca spokój, niszczy mienie społeczne. Podwórko jest również miejscem, gdzie młodzi ludzie, nie mając nadzoru dorosłych, przechodzą inicjację alkoholową, nikotynową bądź narkotykową.

Liczne badania i informacje w mediach dowodzą, że podwórko niezorganizowane ma niekorzystny wpływ na prawidłowy rozwój psychospołeczny dzieci. Może być też czynnikiem sprzyjającym powstawaniu niedostosowanych, społecznie nieaprobowanych zachowań. Natomiast tzw. podwórko zorganizowane, np. świetlica szkolna, socjoterapeutyczna, gdzie dziecko przebywa pod stałą, umiejętną kontrolą osób dorosłych, ma niewątpliwie pozytywny wpływ na jego prawidłową socjalizację. Świetlice te są organizowane przez MOPS lub kościół parafialny. Korzystać z nich mogą dzieci młodsze, najczęściej z rodzin dotkniętych różnymi rodzajami patologii. W placówkach tych otrzymują ciepły posiłek i pomoc w odrabianiu lekcji.

 

Na zachowanie oraz kształtowanie norm i postaw społecznych ma również wpływ ulica i wydarzenia dnia codziennego. Jak podaje E. Trempała, postawa osób z szerszego środowiska ma wpływ na zachowanie się dziecka w miejscach publicznych, w domu czy też w szkole. Młodzież mieszkająca w pobliżu barów, restauracji, nocnych klubów obserwuje przychodzących tam ludzi (ich kłótnie, sprzeczki, bójki, picie alkoholu itp.) i próbuje naśladować ich negatywne zachowania. Do zachowań tych dochodzi na terenie szkoły, najczęściej w toaletach, w których uczniowie palą papierosy, piją alkohol, zażywają środki odurzające.

Na kształtowanie się postaw młodzieży w wieku adolescencji mają także wpływ poglądy na świat ludzi z ich otoczenia, ich poziom kulturalny i zaangażowanie w sprawy środowiska. Niesprzyjająca atmosfera w pozaszkolnym środowisku dziecka powiększa trudności, jakie musi ono codziennie pokonać, wpływa na niewłaściwy proces jego uspołecznienia.

Przedstawiciele pedagogiki społecznej do pozaszkolnego środowiska wychowawczego, które pośrednio, ale w sposób znaczący oddziałuje na młodego człowieka, zaliczają również środki masowego upowszechniania kultury, czyli mass media. Pojęcie to obok prasy obejmuje również ogół elektrycznych i elektronicznych sposobów odtwarzania, zapisywania i rozpowszechniania obrazów i dźwięków, które stosuje się w komunikowaniu masowym w celu zorganizowanego odbioru indywidualnego lub zbiorowego. Elektronika wkroczyła intensywnie w życie dziecka, we wszystkie nieomal jego dziedziny. Dziecko, podobnie jak człowiek dorosły, zostało wmontowane w świat techniki i ciągle jest poddawane jego wpływom.

Problemy współczesnego życia, pogoń rodziców za pieniędzmi lub dobrze płatną pracą, rodziny niepełne, a często utrata pracy i źródła dochodu – to wszystko sprawia, że rodzice spędzają większość czasu poza domem, nie poświęcając go na wychowanie swoich dzieci. Nuda, brak pieniędzy na inne rozrywki niż telewizja, likwidacja placówek sportowo-kulturalnych powodują, że dzieci po szkole siedzą wiele godzin przed telewizorem. Telewizja stała się swoistym członkiem rodziny. Kontakt z bohaterem ekranowym nie naraża dziecka na przykre doznania, nie krytykuje on, nie odrzuca przyjaźni i miłości. Ów ekranowy bohater jest zawsze lojalny, nieagresywny, bezpieczny, co nie znaczy, że dziecko nie cierpi (nie ma z kim porozmawiać). Bohater ekranowy stwarza standardy, których dziecko nie może doścignąć.

Telewizja dostarcza wielu wartościowych wiadomości i treści. Jednak w oferowanej rozrywce promuje agresję, zwycięstwo kosztem innych, spryt i oszustwo. Choć główny bohater jest zwycięzcą, to jednak stanowi negatywny wzór dla młodego pokolenia. Pokonuje innych siłą, góruje nad nimi sprawnością fizyczną, bogactwem, urodą itp. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że oglądanie usprawiedliwionej przemocy może być powielane przez widza. Ma tu potwierdzenie społeczna teoria uczenia się Ludwika Bandury (pedagoga, profesora Uniwersytetu Gdańskiego), według którego to, co oglądane, będzie naśladowane lub wpłynie na poglądy dziecka.

Obserwując dzieci w czasie zabaw, zwłaszcza na przerwach w szkole, zauważamy, że zachowują się podobnie lub identycznie jak ich idole z filmów. Wszystkie dzieci są podatne na taki wpływ, a w szczególności te pochodzące z rodzin rozbitych i patologicznych, mało popularne w klasie oraz osiągające słabe wyniki w nauce. Demokratyzacja mediów masowych spowodowała rozszerzenie oferty na rynku prasowym. Pojawiło się wiele różnorodnych czasopism atakujących młodzież agresywną w formie i treści szatą graficzną. Praktycznie w każdym miejscu, począwszy od kiosku Ruchu, sklepu spożywczego po stacje benzynowe można kupić czasopisma. Ich wybór jest ogromny, poczynając od ambitnych pism popularnonaukowych („Enter”, „Focus”, „Komputer”, „Charaktery”), przez pisma adresowane do młodzieży („Bravo”, „Dziewczyna”, „Popcorn”, Claudia”) czy kobiet („Twój Styl”, „Zwierciadło”, „Pani”), a skończywszy na pornograficznych („Cats”). Gazety codzienne czy tygodniki społeczno-kulturalne cieszą się mniejszym zainteresowaniem.

Radio przez dłuższy czas pełniło funkcję przekaźnika treści informacyjnych i kulturalnych. Obecnie jest środkiem towarzyszącym innym codziennym czynnościom. Jest domeną ludzi młodych, zwłaszcza nastolatków, dla których stało się niezastąpionym środkiem przekazywania muzyki wraz z informacjami o jej twórcach. Radio towarzyszy młodzieży w zasadzie przez cały czas (w domu, internacie, samochodzie, kawiarni). Najczęściej są słuchane audycje muzyczne, powieści radiowe, programy sportowe. Od pewnego czasu dużą popularnością wśród młodych odbiorców cieszą się radiowe quizy.

Komputery coraz bardziej konkurują z książką, radiem i telewizją. Każdego dnia rzeczywistość wirtualna rozszerza swoje granice. W nowym wirtualnym świecie szczególne miejsce zajmują gry komputerowe. Gry komputerowe z socjologicznego punktu widzenia są przede wszystkim przeznaczone dla ludzi młodych. Oprócz grających okresowo, okazjonalnie i dla zabawy, są też gracze spędzający przed monitorem komputera kilkanaście godzin dziennie. Młodzież zafascynowana grami zaniedbuje swoje obowiązki, opuszcza się w nauce szkolnej, wagaruje, spędzając czas w salonach gier komputerowych. Powoduje to, że zmianę właściwych postaw i zachowań młodego człowieka, częste przejawy zachowań negatywnych i właśnie ten aspekt niepokoi szczególnie pedagogów i wychowawców. Gry i programy komputerowe, dobrane w sposób uwzględniający możliwości psychiczne dziecka, są cennym źródłem jego motywacji, kształcą sprawności psychomotoryczne, ułatwiają rozwój zainteresowań i ogólny rozwój intelektualny.

Podnoszą się również głosy krytyczne dotyczące komputeryzacji życia. Internet postrzega się jako technologię burzącą tradycyjne bariery na skutek nowych form komunikowania się ludzi ze sobą, ludzi i komputerów oraz komputerów ze sobą. Dzieci i młodzież uzależnione od komputera nie znają siebie, mają niski poziom akceptacji, nie potrafią wyrażać swoich uczuć, są rozkojarzone, mają zaburzenia pamięci, a przy tym często zaniedbują obowiązki ucznia w szkole, syna bądź córki w domu, kolegi w grupie rówieśniczej. Nie angażują się w życie publiczne, przejawiają zahamowania i powściągliwość w kontaktach społecznych, również wobec płci przeciwnej.

Stanowi to ogromne wyzwanie dla nauczycieli, wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych. Świat komputerów powoduje nie tylko przyswajanie pozytywnych treści, ale także zaczyna służyć propagowaniu treści wzmacniających postawy agresywne, niedostosowane, bierne, a także skazuje użytkownika na samotność. Dorosłe realne życie stawia przed młodzieżą – użytkownikami mass mediów – przeszkody trudne do przebycia, jeśli nie zdobędzie doświadczenia i umiejętności kontaktowania się z prawdziwymi ludźmi oraz nie stawi czoła sytuacjom trudnym emocjonalnie i społecznie.

Istotne są zatem pytania o to, jak pomóc dziecku korzystać z mediów i multimediów, jak je ochronić przed tymi zagrożeniami, jakie podjąć działania, aby w większym stopniu wykorzystać telewizję i inne media do rozwoju i edukacji dziecka. Należałoby podjąć odpowiednie działania pedagogiczne i społeczne, by uchronić młodzież przed skutkami niewłaściwych oddziaływań mass mediów, a przede wszystkim zainteresować rodziców światem, w którym żyją ich dzieci.
Kontakt z telewizją i komputerem, który próbuje zastąpić kontakty z ludźmi, nie jest wyjściem w pełni wartościowym. Zastępowanie człowieka maszyną powoduje, że świat staje się odhumanizowany, a relacje międzyludzkie ulegają zaburzeniu.

Kontakty z innymi ludźmi są podstawowym problemem w życiu każdego człowieka. Mogą być one źródłem radości lub rozpaczy i osamotnienia. Jest to jedna z ważnych kwestii współczesnego świata. Dramat człowieka w spotkaniu z innymi opisuje współczesna filozofia i kultura. Rolą poza-szkolnego środowiska wychowawczego jest kreowanie pozytywnych, wartościowych zachowań młodzieży. Niemniej jednak zanikanie tych tradycyjnych form opieki pozaszkolnej i brak alternatywnych często wpływają na kształtowanie się u młodych ludzi negatywnych, nieaprobowanych społecznie zachowań.


Renata Ilnicka
Zespół Szkół Budowlanych w Głogowie