Komputer w nauczaniu przedmiotowym

Taka sytuacja stawia nowe wymagania systemowi edukacyjnemu. Według niektórych badaczy zaniedbania w uczeniu obsługi komputerów, korzystania z internetu – najważniejszych elektronicznych środków komunikacji – spowodują straty nie do odrobienia w przyszłości. Komputer wspomaga proces uczenia się, umożliwia pisanie tekstów, tworzenie barwnych, animowanych obrazów na ekranie, przetwarzanie i drukowanie grafiki i tekstu, gromadzenie informacji, wykonywanie i kontrolę obliczeń, opracowywanie wyników, komponowanie i przetwarzanie muzyki, tworzenie prezentacji itp. Przekaz komputerowy pomaga w zdobywaniu wiedzy z różnych dziedzin życia, rozwija logiczne myślenie, wyobraźnię, umiejętność kojarzenia faktów. Kształtuje wytrwałość, cierpliwość, rozwija spostrzegawczość, sprawność manualną, refleks, podzielność uwagi. Zajęcia dydaktyczne z wykorzystaniem komputera podnoszą motywację do nauki (czytanie, pisanie, liczenie), rozbudzają nowe zainteresowania i aktywność twórczą, rozwijają pamięć, samodzielność, a także zapewniają relaks i dobrą zabawę.

Dla dzisiejszych dzieci komputer jest teraźniejszością i przyszłością. Prawidłowo dobrane programy edukacyjne rozbudzają u dzieci w wieku przedszkolnym chęć zdobywania wiedzy, pomagają w rozpoznawaniu ich uzdolnień i zainteresowań, a gry komputerowe rozwijają ich wyobraźnię. Szeroko są stosowane w przedszkolach programy edukacyjne wspomagające proces kształcenia, takie jak „Bolek i Lolek – pamiątki z podróży”, „Mój pierwszy elementarz”, „Poznaję cyferki”, „Smerfowe przedszkole – myśl i pamiętaj”, „Klik uczy czytać”, „Klik uczy liczyć w zielonej szkole”, „Klik uczy zasad ruchu drogowego”, „Klik uczy śpiewać”, „Kangurek Kao”.

Komputer stwarza nowe możliwości wspomagania nauki również w edukacji wczesnoszkolnej. Programy multimedialne na krążkach CD, które łączą w sobie treści z różnych dziedzin edukacji, wykorzystuje się w kształceniu zintegrowanym. W popularnym programie „Literki – cyferki” w zabawowej formie rozbudza się u dziecka zainteresowanie nauką czytania i pisania, ćwiczy jego spostrzegawczość, koncentrację i koordynację ruchowo-wzrokową, wzbogaca zasób słów. W programie „Kukułcze gniazdo” dziecko, zwiedzając wirtualny ogród zoologiczny, uczy się liter alfabetu, rozpoznawania zwierząt i pisowni ich nazw, a także rozróżniania kolorów. W programie „Ortografia dla najmłodszych” nauka czytania odbywa się na zasadzie kojarzenia koloru z przedmiotami, czyli na doborze stosownego wyrazu do rysunku i pokolorowaniu go. W programie „Sam przeczytam” dziecko poznaje litery, kojarzy je z początkiem nazw obrazków, uczy się dzielić wyrazy na sylaby i łączyć je w wyraz.  

Elektroniczne gry komputerowe ułatwiają najmłodszym przyswajanie zasad ortografii. Pakiet oprogramowania „Multimedia Language System” firmy SLS Inc. z USA umożliwia rozpoczęcie nauki języka obcego już od czwartego roku życia. W grupach tematycznych, takich jak np. dom, jedzenie, sklep, dzieci ćwiczą wymowę w krótkich dialogach. Jednym z najbardziej popularnych programów do nauki języka angielskiego dla dzieci w różnym wieku jest niezwykle atrakcyjny „Multimedialny elementarz do nauki angielskiego MickeyEURO” polskiej firmy Young Digital Poland. W nauce towarzyszą dzieciom postaci z filmów Disneya w różnych ciekawych sytuacjach. Gry matematyczne dla najmłodszych, uczące czterech podstawowych działań, łączą elementy zabawy i animacji, stymulują rozwój ucznia.

W edukacji wykorzystuje się są też komputerowe programy artystyczne – muzyczne i plastyczne. Wynalezienie walkmana, płyty CD i komputerowych nagrywarek przyczyniło się do spopularyzowania współczesnej muzyki, jej słuchania oraz kolekcjonowania, ale także do wzrostu liczby pirackich nagrań i ich dystrybucji. Cyfrowa technologia pozwala na zapis i odtwarzanie programów muzycznych oraz filmów pełnometrażowych. Programy uczące rozróżniania dźwięków różnych instrumentów, programy tworzenia i odtwarzania muzyki, programy symulacyjne uczące zapisu nutowego, różne gry o tematyce muzycznej itp. wspomagają naukę muzyki. Komputerowe programy plastyczne, zwłaszcza graficzne, stymulują twórcze myślenie i wyobraźnię oraz usprawniają umiejętności manualne.
Edukacyjne programy komputerowe wykorzystuje się także w edukacji specjalnej. Dla niektórych dzieci o szczególnych potrzebach edukacyjnych komputer jest jedynym oknem na świat, nieodzownym narzędziem w życiu codziennym, a być może i w przyszłej pracy zawodowej. W szkolnictwie specjalnym komputer oprócz umożliwienia uczniom niepełnosprawnym dostępu do technologii informacyjnej wspomaga także ich proces dydaktyczny. Daje możliwość wykorzystania edukacyjnych programów komputerowych w nauczaniu przedmiotowym i procesie rewalidacji. Jest pomocny w profilaktyce, diagnostyce, rehabilitacji oraz w diagnostyce i terapii pedagogicznej.

Diagnostyczne programy komputerowe znajdują zastosowanie w diagnozowaniu kompleksowym oraz rozpoznawaniu pojedynczych deficytów, a także w równoczesnym diagnozowaniu i terapii, np. profesjonalny program „SFONEM” pozwala na diagnozowanie słuchu fonemowego u dzieci. Terapeutyczne programy stymulują rozwój psychoruchowy dzieci i umożliwiają trafny dobór indywidualnego podejścia do dziecka w zależności od jego predyspozycji i stopnia rozwoju. Osoby niepełnosprawne intelektualnie uczą się poprawnej, wyraźnej artykulacji i skłania się je do posługiwania się mową w celu nawiązania kontaktu z otoczeniem.

Komputer otworzył wiele możliwości w kształceniu i rewalidacji osób z dysfunkcjami słuchu, wzroku, ruchu, chorobami psychicznymi i umysłowymi. Specjalne programy graficzne, jak „Paintbrush”, „Neopaint”, „Paint”, „Kid Pix” „Kids Art Center” są wykorzystywane w placówkach rehabilitacyjno-wychowawczych i szkołach specjalnych. Komputer wyposażony w oprogramowanie logopedyczne, takie jak „Sono-LAB”, Logo-Gry”, „Mówiące obrazki”, „Echokorektor” wspomaga proces terapii dzieci z zaburzeniami komunikacji językowej.

W edukacji osób niesłyszących i niedosłyszących wykorzystuje się wideofon do usprawniania komunikacji w formie mowy i języka migowego. Dla osób niepełnosprawnych intelektualnie tworzy się programy komputerowe, w których jest eksponowany język migowy sprzężony z zapisem literowym. W procesie kształcenia osób niewidomych wykorzystuje się programy udźwiękowione z wersjami typu REZ, Syntech wraz z syntezatorem mowy. Na naszym rynku są dostępne cztery syntezatory z polską mową; „Atlok”, „Apollo”, „Kubuś”, „SMP”.

Osoby niepełnosprawne ruchowo mogą korzystać ze specjalnej klawiatury, umożliwiającej stosowną reakcję komputera, np. przez dotykanie dłonią odpowiednich barwnych układów oznaczonych opisami pól. Klawiatura IntelliKeys przeznaczona jest dla osób niezdolnych do pisania na maszynie, ale poruszających dłonią. Komputer w kształceniu osób niepełnosprawnych ułatwia ich wspólną naukę i zabawę z osobami zdrowymi. W czasie lekcji w klasach integracyjnych daje możliwość dzieciom niepełnosprawnym współpracy i rywalizacji z pełnosprawnymi kolegami. Komputer może także wspomagać realizację zajęć reedukacyjnych i korekcyjno-wyrównawczych. Łączy w całość elementy zabawowe, wzbogaca formy pozalekcyjnej pracy uczniów, uczy dostępu do informacji, „otwiera” ich na integrację i na komunikowanie się ze światem.

Na wyższych poziomach edukacji nowym, atrakcyjnym medium o charakterze masowym jest internet. Edukacja dzięki internetowi uzyskała nowy wymiar: umożliwia dostęp do olbrzymich zasobów informacji. Powszechny i nieskrępowany dostęp do globalnej komunikacji stwarza możliwość nauki z wykorzystaniem elektronicznych form wykładów, prezentacji, ćwiczeń symulacyjnych, wideokonferencji, dyskusji (grup dyskusyjnych), rozmów (tzw. czatów), literatury on-line, testów.
Zaletą internetu jest łatwy i natychmiastowy dostęp do informacji oraz ich aktualność. Internet jest bardzo istotnym narzędziem wspomagania wielu procesów edukacyjnych. Najlepsze efekty edukacji z jego wykorzystaniem uzyskuje się na poziomie szkoły średniej, szkoły wyższej, w kształceniu ustawicznym i edukacji otwartej. W szkole średniej kształcenie przez internet polega głównie na wzbogacaniu nauki stacjonarnej. Materiały zalecane uczniom przez nauczyciela są dobrane do poziomu wiedzy uczniów i programu przedmiotu. Na tym poziomie internet służy również do uzupełniania i doskonalenia eksternistycznego i zaocznego trybu kształcenia. Interesującą inicjatywą są internetowe kursy przygotowawcze do egzaminów wstępnych na wyższe uczelnie.

Internet na poziomie studiów wyższych oferuje szeroką gamę form doskonalenia wszystkich stopni i rodzajów studiów (stacjonarnych i zaocznych; zawodowych, magisterskich i podyplomowych), a także ogromne możliwości prowadzenia edukacji na odległość. Na studiach dziennych internet staje się znakomitym źródłem informacji rozszerzających materiał referowany na wykładach oraz niektórych typach zajęć ćwiczeniowych. W szerszym zakresie jest też wykorzystywany w kształceniu niestacjonarnym, w prowadzeniu edukacji na odległość w zakresie teoretycznych studiów podyplomowych oraz licencjackich. W kształceniu ustawicznym sieć komputerowa zapewnia prowadzenie lub wspomaganie wszystkich form dokształcania i doskonalenia zawodowego, a także dokształcania ogólnego osób dorosłych (np. podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników).

Najpopularniejszą usługą, jaką zapewnia obecnie internet, jest wysyłanie i otrzymywanie poczty elektronicznej. Jest to najszybszy, najbardziej efektywny i jeden z najtańszych sposobów komunikowania się. Programy poczty elektronicznej pozwalają także na dołączanie do listu różnorodnych plików multimedialnych (audiowizualnych). Internet to również nieograniczony dostęp do wielu serwisów informacyjnych WWW, do najpopularniejszych czasopism, książek, stacji telewizyjnych, radiowych i książek telefonicznych.

Globalna sieć komputerowa World Wide Web (websites), czyli globalna pajęczyna, to jedna z wielu usług internetowych, dająca możliwość tworzenia dokumentów zawierających oprócz tekstu także ilustracje, elementy graficzne, tabele, a nawet dźwięki i obrazy wideo. Poprzez WWW można transmitować audycje radiowe lub obrazy z kamer instalowanych w różnych miejscach na świecie. Z bogatej oferty internetu można korzystać w języku ojczystym lub w języku obcym, najczęściej angielskim, co dodatkowo motywuje użytkowników do nauki języków obcych.

Media elektroniczne pełnią dominującą rolę w edukacji: instytucjonalnej, równoległej i ustawicznej, edukacji bez granic wiekowych, społeczno-kulturowych, narodowych. Orientują w globalnych problemach świata, rozszerzają horyzonty i rekompensują brak kontaktu ze szkołą. W przypadku ludzi o wysokim poziomie wykształcenia media dostarczają nowych informacji i wpływają na ich sposób myślenia. Jeżeli w kształceniu nie wykorzystamy w pełni możliwości, jakie daje natychmiastowa komunikacja elektroniczna, znajdziemy się w takiej sytuacji, jakby …nasi przodkowie nie zastosowali alfabetu i zrezygnowali z drukowania książek lub z uporem pocierali dwa patyczki, żeby rozniecić ogień, a nasz naród nigdy nie doścignie innych państw przodujących w dziedzinie edukacji (G. Dryden, J. Vos, Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003).

Korzystanie z elektronicznych środków masowego przekazu obok wielu zalet niesie ze sobą także określone zagrożenia. Może spowodować uzależnienie i spadek aktywności społecznej, zmiany w psychice oraz sposobie postrzegania świata. Osoby uzależnione od internetu mają trudności, a często nawet nie potrafią słuchać innych i rozmawiać z nimi. Funkcjonują w środowisku anonimowych internautów, z którymi kontaktują się przez sieć. W internecie rozchodzą się także informacje niewłaściwe, np. gotowe przepisy na produkcję narkotyków i innych używek, informacje o możliwościach ich zdobycia, łatwo dostępna jest też pornografia. Żeglowanie w sieci jest tak pasjonującym zajęciem, że prowadzi nieraz do odsunięcia szkoły, pracy, rodziny na dalszy plan.

Z komputerem i internetem jest związana nasza przyszłość. Zadaniem nauczycieli i rodziców jest więc odpowiednie przygotowaniem młodego pokolenia do mądrego korzystania z osiągnięć XXI wieku. Komputer jest dla dzisiejszych dzieci teraźniejszością i przyszłością. Znajduje szerokie zastosowanie w nauczaniu dzieci i młodzieży w każdym wieku. W wieku przedszkolnym rozbudza u dzieci zainteresowania poznawaniem świata i wspomaga w rozpoznawaniu ich uzdolnień i zainteresowań, rozwija ich wyobraźnię.

W edukacji wczesnoszkolnej odpowiednie programy komputerowe pozwalają zwiedzać ogród zoologiczny i poznawać cechy zwierząt, rozróżniania kolorów, poznawania liter, dzielenia wyrazów na sylaby i łączenia je w wyraz, wspomagają naukę muzyki, a programy plastyczne stymulują twórcze myślenie i wyobraźnię. W edukacji specjalnej komputer wspomaga proces dydaktyczny, jest pomocny w profilaktyce, diagnostyce, terapii osób niepełnosprawnych. Komputer w kształceniu tych osób pozwala na wspólną naukę i zabawę z osobami zdrowymi.

W szkole średniej jego rola polega głównie na wzbogacaniu nauki stacjonarnej. W kształceniu eksternistycznym i zaocznym służy do uzupełniania i doskonalenia trybu kształcenia. Na poziomie studiów wyższych stwarza możliwości doskonalenia wszystkich rodzajów studiów stacjonarnych (dziennych, zaocznych, podyplomowych), a także w prowadzeniu edukacji na odległość. W kształceniu niestacjonarnym i kształceniu ustawicznym zapewnia prowadzenie lub wspomaganie wszystkich form dokształcania i doskonalenia zawodowego.


Ewa Beksińska
Akademia Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie