www.edukacjaidialog.pl Publikacje Zabawa w teatr - czyli kilka słów o metodzie socjodramy.

Zabawa w teatr - czyli kilka słów o metodzie socjodramy.

Katarzyna Lach, 14 Wrzesień 09 Dodaj komentarz Wyślij Drukuj

"Powiedź mi, a zapomnę.

Pokaż mi, a zapamiętam.

Pozwól mi przeżyć, a zrozumiem."

Nasz dotychczasowy system oświatowy skierowany jest tylko na rozwój intelektualny uczniów, który jest na pierwszym planie i jest najważniejszy. Małą rolę przykłada się do rozwoju osobowości wychowanka w kierunku dojrzałości emocjonalnej, moralnej i filozoficznej. Nie wspomaga się rozwoju uczuć i postaw społecznych oraz umiejętności twórczego przystosowania się do życia i urzeczywistnienia siebie w świecie. Wychowanie powinno również pomóc w zdobywaniu praktycznych technik i sposobów zachowań wobec ludzi, przedmiotów i instytucji. Jest metoda, która mogła by uzupełnić ten brak w polskim systemie oświatowym, a mianowicie technika dramowa.

Drama to metoda wspierająca nauczanie przedmiotowe. Ułatwia ona rozwój zdolności umysłowych. To przede wszystkim technika całościowego, wszechstronnego rozwijania osobowości i doskonalenia komunikacji interpersonalnej. Jest metodą wychowania moralnego, z powodzeniem może być stosowana również na lekcjach geografii, matematyki, biologii, muzyki, nauczania początkowego, lekcjach wychowawczych. W ciągu wieków można zaobserwować większe lub mniejsze zainteresowanie technikami teatralnymi w terapii, jednakowoż podstawy naukowe oparte na arystotelesowskiej teorii katharsis opracował dopiero w XX wieku austriacki psychiatra, Jakub Levy Moreno. Jako młody student, J. L. Moreno, spacerując po parku, zwrócił uwagę na spontaniczność dzieci w wyrażaniu siebie i swoich uczuć w trakcie zabawy. Zaczął bawić się z nimi w odgrywanie ról i mobilizował przechodniów do włączenia się do wspólnej interakcji. Właśnie tak narodziła się psychodrama, która jako koncepcja terapii grupowej wywodzi się z zabawy dramatycznej (odgrywanie ról). Wspomniane określenie „katharsis" pochodzi z języka greckiego i określa stan oczyszczenia duszy z namiętności, wywołany przez sztukę. Arystoteles jako pierwszy nazwał ten stan, wskazując na ogromny wpływ przedstawienia na odbiorcę dzieła scenicznego, ale to Moreno wskazał zdrowotwórcze, katartystyczne działanie sztuki, wpływające na samego aktora. Z niej wyodrębnić możemy również technikę socjodramy, o której jest niniejsza praca. Twórcą socjodramy był również J. L. Moreno, który w prowadzonym przez siebie w Wiedniu „Teatrze Spontaniczności„ wprowadził tę metodę pomagania. O ile w psychodramie terapia polega na indywidualnej grze członka grupy, o tyle w socjodramie mamy do czynienia z całą grupą, która wplątana jest w sytuację dramatyczną o wymiarze społecznym. Tematyką zajęć są problemy dotyczące całej grupy (a nie jednostki), związane ze złą organizacją jej wewnętrznego życia. Socjodrama może być metodą interwencyjną przy konfliktach wewnętrznych istniejącej już grupy (np. społeczności podopiecznych domu opieki), gdzie głównym celem nie jest (jak w przypadku psychodramy) terapia. Mimo, że jest to metoda psychologiczna, socjoterapia ma wyraźny walor wychowawczy i służy pomocą w dostosowywaniu się jednostki do nowych sytuacji i wydarzeń, w których bierze ona udział. Socjoterapia jako metoda, często znajduje zastosowanie w naturalnej sytuacji konfliktowej. Wówczas terapeuta „na gorąco" może przerwać tok normalnych zajęć, wyznaczyć role, określając problem, zachęcając do naturalnej improwizacji na temat istniejącego problemu. Podobnie jak w psychoterapii, seans terapeutyczny składa się z trzech etapów: wstępu, gry dramatycznej oraz dyskusji końcowej. Naukowcy zajmujący się zagadnieniami terapii z wykorzystaniem rozmaitych technik teatralnych nie są jednomyślni co do klasyfikacji wspomnianych pojęć. Jedni psychodramę i socjodramę traktują jako podrzędną w stosunku do dramy, inni skłaniają się do rozdzielenia tych terminów, biorąc pod uwagę cel i tematykę podejmowanych działań, jak również charakter grupy. Cele zajęć socjodramatycznych są zróżnicowane, do głównych należą:

- Kształcenie wrażliwości uczniów;

- Doskonalenie umiejętności wyrażania uczuć, stanów emocjonalnych, lęków i kłopotów oraz uświadomienie im specyfiki własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych;

- wszechstronny rozwój osobowości, ekspresji, uczuciowości;

- Integracja grupy ( wytwarzanie poczucia bezpieczeństwa, budowanie więzi emocjonalnej, kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych, rozwiązywanie problemów w grupie)

- Mobilizowanie do aktywnego uczestnictwa w kulturze ( rozwijanie fantazji, przygotowanie do świadomego korzystania z dorobku kultury- muzyki, tańca, pantomimy, teatru.);

- Doskonalenie mimiki i ekspresji ciała;

- Wzbogacenie słownictwa, frazeologii oraz zakresu pojęć;

- Zmianę nastawień i przekonań życiowych.[1]

Socjodrama wykorzystuje spontaniczną, właściwą naturze człowieka, ekspresję aktorską oraz skłonność do naśladownictwa i zabawy. Może być zarówno metodą wychowawczą, samodzielną, służącą rozwijaniu osobowości dzieci i młodzieży, jak i pomocniczą, dydaktyczną, wykorzystywaną w szkole na lekcjach, a także na zajęciach artystycznych oraz przedmiotach matematyczno- przyrodniczych. Drama uczy samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię i fantazję, także ćwiczy elokwencję i plastykę różnych zachowań. Do głównych funkcji zajęć darmowych należą:

- funkcje postawo-twórcze –które skupiają uczestników wokół sytuacji motywowanych społecznie i pozwalają widzieć siebie na tle innych;

-aktywizujące - polegające na wielostronnym aktywizowaniu ucznia, rozwijające jego spostrzegawczość, wyzwalające procesy myślowe;

-integrujące- zespalają ucznia z klasą, uczą komunikacji międzyludzkiej;

-poznawcze- uczeń zwraca uwagę na odtwarzaną rzeczywistość;

-wychowawcze-biorą pod uwagę „starą prawdę”, że nie ma nauczania bez wychowania, media wpływają więc na kształtowanie poglądu na świat. Stosowanie wielu rodzajów środków dydaktycznych sprzyja samodzielnemu tworzeniu własnych poglądów, rozwijaniu wyobrażeń, spostrzegawczości, postaw moralnych oraz zdolności twórczego myślenia. Właściwy odbiór mediów umożliwia odniesienie i ustosunkowanie się do konkretnej sytuacji.

-społeczne- pomagają na rozwijaniu kompetencji społecznych;

-rekreacyjne – obejmują wszelkie ruchowe zagospodarowanie czasu przez uczniów;

-relaksacyjne – polegają na przeciwdziałaniu negatywnym skutkom znużenia i zmęczenia, uczniowie dzięki zajęciom dramowym nie nudzą się na lekcji;

-terapeutyczne- zajęcia dramowe dobrze oddziałują na dzieci, które mają problemy z agresją, nieśmiałością. Bardzo często drama wykorzystywana jest także w resocjalizacji;

-kreatywne- wspomagają procesy myślowe, rozbudzają fantazję;

-Komunikatywne- polegają na nastawieniu na kontakt pomiędzy odbiorcą, a nadawcą;

-stymulujące – dziecko się rozwija poprzez ruch;

-rozrywkowe- polegają na dostarczaniu bodźców pozwalających oderwać się od życia codziennego, przeżyć coś nowego lub zabawnego.[2]

Podstawą struktury socjodramy są role i dyskusje. Nauczyciel wprowadza problem poprzez określoną fikcyjną sytuacje, a uczniowie z wielkim zaangażowaniem, w rolach, starają się go rozwiązać. Socjodrama więc, składa się z roli, napięcia, symbolu, rytuału, przypowieści, czasu, znaków i rekwizytów. Zajęcia rozpoczynają się od wprowadzenia przez nauczyciela w formie jakiegoś opowiadania lub dyskusji, następuje potem przygotowanie uczestników do wejścia w role, przez najczęściej rozpisanie ról, następnie odegranie scenek i na koniec omówienie pracy uczniów. Aby socjodrama przebiegała zgodnie z planem, powinno być spełnionych kilka wymagań, a mianowicie:

1.Sala - powinna spełniać określone warunki. Nie może być za duża, aby prowadzący nie tracił kontaktu z uczniami. Powinna zawierać koce, materace i poduszki.

2. Czas trwania zajeć– 90minut ( system 45 minutowy jest bardzo niekorzystny dla socjodramy.)

3.Uczestnicy – każdy człowiek, bez względu na wiek, może być uczestnikiem socjodramy. Nie musi mieć zdolności aktorskich, ale powinien:

-chcieć pracować w roli;

-umieć utrzymać się w roli i pracować w niej w skupieniu i powadze;

-umieć istnieć i działać w fikcji dramatycznej;

-Podporządkować się zasadom „gry”, jakie w zajęciach pedagog narzuci.

4.Przygotowanie nauczyciela– każdy może być uczestnikiem dramy, ale nie każdy może ją prowadzić. Prowadzący powinien posiadać odpowiednie predyspozycje t.j zrezygnować z autorytetu i przejść na partnerskie kontakty.

5.Cele – kształtowanie osobowości i postaw społecznych.

6.Temat – oddaje główną myśl problemu rozwiązywanego przez uczniów.

7.Role dla uczniów – nauczyciel powinien dokładnie określić jakie role przydzieli młodzieży i jakie techniki wprowadzi do lekcji.

8.Role dla nauczyciela- nauczyciel na zajęciach dramowych występuje w wielu rolach. Jest przede wszystkim animatorem i kreatorem sytuacji dramowych, a także inspiruje i stymuluje pomysły ucznia. Może być organizatorem zajęć, doradcą, konsultantem lub autorytetem.

9.Ważne wydarzenie- wybranie najważniejszego problemu społecznego który dotyka całą grupę uczniów.

10.Struktura zajęć - wprowadzenie ćwiczeń wyciszających, stosowanie odpowiedniego światła. [3]

Istnieje wiele sposobów ułatwiających kierowanie grupą i zabezpieczających przebieg zajęć. Im trudniejszy zespół uczniowski tym ściślej należy tych zasad się trzymać. Powinien ich przestrzegać nauczyciel szczególnie wtedy, gdy uczniowie mają pierwszy raz styk z dramą, Opiekun powinien wprowadzić bardzo ciekawy temat, który bliski jest problemom uczniów. Następnie na początek pracować w małych dwuosobowych grupkach. Nauczyciel na każdych następnych zajęciach pogłębia wrażliwość społeczna uczniów i powiększa zespół. Żeby utrzymać zainteresowanie uczniów, umożliwić aktywność różnych stron osobowości, a także zapewnić komfort przemienności napięć i odpoczynku, nauczyciel powinien kierować się zasadą kontrastu i różnorodności ćwiczeń. Najważniejszy z zajęciach jest cel, jemu nauczyciel podporządkowuje całą strukturę socjodramy i organizację pracy. Mając go przed oczami, elastycznie prowadzi zajęcia. Dobry dramo-terapeuta powinien być otwarty, tolerancyjny, życzliwy, przejawiający poszanowanie własnej odrębności oraz musi posiadać przejrzystość pozwalającą na ryzyko bezpośredniości i uczciwości we wzajemnych kontaktach. Pełni on rolę przewodnika, którego najważniejszym zadaniem jest kreowanie przestrzeni do zdobywania wiedzy i doświadczeń osobistych. Motywuje, rozbudza zainteresowania, pobudza do twórczej aktywności uczniów. Wykonując zadanie dramowe, dziecko staje się określonym problemem. W tej sytuacji musi się ustosunkować jakoś do pozostałych postaci. Doświadcza radości, miłości, przyjaźni, ale również niezadowolenia, lęku, złości i strachu. Zderzenie własnych przeżyć z emocjami i uczuciami innych uczestników modeluje ich przebieg, intensywność i kierunek. Cechy te mogą ulegać zmianie wielokrotnie w czasie trwania zajęć. Do głównych technik socjodramatycznych zaliczamy:

- technika zamiany ról – umożliwia na przykład uczniowi pokrzywdzonemu odegrać rolę tego, który krzywdę wyrządził, a uczniowi, który spowodował krzywdę, odegranie roli pokrzywdzonego;

- technika postępowania na odległość – przeprowadza się podczas nieobecności ucznia

z pewnym defektem organicznym lub inną wadą, wobec którego pragnie się zmienić nieprzychylną postawę klasy;

-technika lustrzana – polega na odtwarzaniu wydarzeń lub sytuacji odzwierciedlających

interesujący uczniów problem.[4]

W dramie nauczyciel i dziecko obdarowują się wzajemnie wielością pomysłów, uzewnętrznieniem własnych potrzeb, lęków ze strony dziecka czy innością przestrzeni edukacyjnej ze strony nauczyciela. Doświadczenie więzi prowadzi do odkrywania samych siebie. Dzięki temu wyraźny staje się wymiar osobowy procesu edukacyjnego. Jest takie jedno anonimowe przysłowie „Stajesz się dorosły w dniu, kiedy po raz pierwszy zaśmiejesz się z siebie”. Takich sytuacji, w których towarzyszy poczucie więzi, bezpieczeństwa drama stwarza wiele, dlatego tez problemy poruszane w socjodramie obejmują najczęściej problemy grupowe, przykładami mogą być konflikty w klasie szkolnej, wyrabianie asertywności, empatii, komunikacji, współdziałania i pracy w grupie, ale także walka z agresją, egoizmem. Socjodrama, dzięki działaniom podjętym w świecie fikcji, ułatwia zmianę siebie w rzeczywistości. Pielęgnowanie tej zmiany, ciągłe testowanie i ćwiczenie nowych zachowań powoduje powstanie nowych, pozytywnych nawyków i adekwatnych mechanizmów zachowań. Uczniowie angażują się w sytuacje odtwarzane na zajęciach w trzech poziomach:

-fizycznym (zaangażowanie ruchu, ciała w trakcie improwizacji)

-emocjonalnym (zaangażowanie emocji w trakcie wchodzenia w role)

-intelektualnym (dyskusje i podsumowanie po improwizacjach)

Zdaniem J. Doroszewskiej „Socjodrama niweluje tendencje agresywne, skłonności do bezwzględnego osądzania i potępiania ludzi. Rozbudza potrzebę zrozumienia innych, ukazuje rzeczywiste źródło konfliktów.” Wszystko to kształtuje mechanizmy kontroli wewnętrznej, opartej na pozytywnym ustosunkowaniu się do określonych działań społecznych.

Socjodrama jest dobrą metodą przyswajania wiadomości zarówno dla słuchowców, wzrokowców oraz dla tych, dla których przeżycie, emocjonalne zaangażowanie, jest warunkiem efektywności przyswajania. Umożliwia odzwierciedlenie rzeczywistości wewnętrznej i zewnętrznej przez budowanie abstraktu.

Edward Nęcka pisał kiedyś:

„Każdemu człowiekowi twórczość jest dostępna w sposób potencjalny, często utajony, nie zawsze natomiast przejawia się w zachowaniu i rzeczywistych osiągnięciach”[5]

Dzieje się tak ze względu na ubogość form w prowadzeniu instytucji oświatowych, takich jak przedszkole czy szkoła. Wszystkie gatunki dramy przez swój specyficzny charakter dają możliwość doskonalenia naturalnych zdolności twórczych dzieci. Niestety wielu nauczycieli w obecnym systemie edukacyjnym nie docenia metod aktywizujących i dalej biernie tkwi w kulturze i edukacji, w których oni sami się wychowali. Reprodukcja kultury w strukturze klasowej niestety stoi na tym samym poziomie co dawniej. Szkoła dalej jest instytucją „zhomogenizowana i zrytualizowana”[6], a każdy który próbuje coś zmienić, spotyka się z ogólnym niezadowoleniem ze strony tradycyjnych nauczycieli.