Geneza i dynamika zjawiska
Teatr zaspokaja potrzeby psychiczne jednostki ludzkiej, już od najmłodszych lat jej istnienia, i odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości człowieka, więc skorzystałam z technik dramowych. Scenki improwizowane, etiudy, żywe obrazy lepiej niż wykład moralizujący rozwiązywały problemy młodzieży gimnazjalnej, pozwalały zapobiegać konfliktom i rozwiązywać je, uczyły uczniów dokonywać świadomych wyborów. Udział w teatrze szkolnym umożliwia emocjonalny rozwój dziecka, młodego człowieka. Pozwala poznawać siebie, pomaga wyrabiać umiejętność wywoływania emocji i radzenia sobie z nimi. Pozwala odkryć inny świat (inny niż "domowy", "podwórkowy", "lekcyjny"), znaleźć motywację do życia, na zasadzie: mogę na scenie, to mogę w życiu; rozwija wiarę w siebie. W takim rozumieniu ma niewątpliwie znaczenie terapeutyczne. Z własnej inicjatywy prowadziłam zajęcia recytatorskie z młodzieżą od początku pracy na stanowisku nauczyciela języka polskiego. Lekcje, na których "bawiliśmy się" w teatr zachęciły kilkoro młodych ludzi do wstąpienia do prowadzonego przeze mnie później koła recytatorskiego. Kierowała nami bardziej intuicja i pragnienie wykreowania zabawnych scenek niż świadomość ciała i słowa. Wtedy już najważniejsze wydawało mi się samo zaangażowanie, realizowanie własnych wizji: do dzisiaj tak właśnie patrzę na zajęcia z uczniami.. Obecnie prowadzę koło recytatorskie, które pracuje 3 godziny w tygodniu.

Prowadzenie gimnazjalnego koła recytatorskiego pozwoliło na realizację następujących celów:

• elementy dramy były sposobem na problemy wychowawcze,


• zajęcia teatralne rozwijały ekspresję uczniów,


• poczynania aktorskie integrowały uczniów,


• działania teatralne pozwalały na przyswajanie wiedzy i kształcenia umiejętności.

Znaczenie problemu i prognoza
Nasze gimnazjum jest placówką specjalną, uczniowie trafiają do nas często z placówek masowych ,gdzie nie były w stanie odnieść sukcesu. Mają bardzo często problemy z nauką, z zapamiętywaniem, czytaniem i poprawną wymową.

Obarczone są także sytuacją domowa, często „niewesołą”. Są niedowartościowane, zagubione, samotne, smutne.

a) prognoza negatywna

Niemożność odniesienia sukcesu, dowartościowania może powodować, większe zamykanie się w sobie lub wręcz przeciwnie agresję, jako formę buntu. Problemy z nauką, z zapamiętywaniem, czytaniem i poprawną wymową, pozostawione bez pomocy, lub rozwiązywane tradycyjnymi metodami mogą się pogłębiać.

b) prognoza pozytywna

Zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne mogą dąć dziecku szanse na odniesienie sukcesu, na choć chwilowe złapanie od trosk i kłopotów. Teatr jest szansą na docenienie, na dowartościowanie się. Obserwuję, że teatr gwarantuje bezpieczeństwo, dystansuje od codziennych trosk, daje poczucie wartości.
Propozycja rozwiązania i wdrażanie oddziaływań.
Praca w kółku recytatorskim przebiegała wg następującego planu:

• nabór do koła  i organizacja zajęć,


• prowadzenie zajęć, przygotowywanie przedstawień,


• uatrakcyjnianie występami szkolnych uroczystości

Każde zajęcia, nawet w dniu pokazu scenicznego, składają się z ćwiczeń rozgrzewających:

• ćw. koncentracji,


• ćw. relaksacyjnych,


• ćw. oddechowych.


• ćw. aparatu mowy,


• ćw. dykcyjnych.

Aranżowaliśmy różne zabawy i etiudy dramatyczne, często z wykorzystaniem rekwizytu, instrumentu; zawsze przy dźwiękach muzyki.

Po spektaklach uczniowie najpierw spontanicznie się wypowiadali. Kiedy minęły pierwsze wrażenia, przystępowałam bądź to w czasie lekcji, bądź na kółku, do porządkowania wiedzy i refleksji na temat widowiska. Starałam się wtedy wprowadzać do czynnego słownika uczniów "słownictwo teatralne". Analizowaliśmy wybrane sceny, wskazywaliśmy dobre i złe strony przedstawienia. Przydzielam zawsze rolę inspicjenta przedstawienia. Wytypowana osoba ma za zadanie gromadzenie członków koła na próbie, czuwanie nad całością, sprawy organizacyjne. Pełnienie takiej funkcji lidera powierzam niejednokrotnie, osobie niedocenionej w zespole klasowym. Jest to olbrzymia szansa na zmianie pozycji tej osoby w grupie rówieśniczej.

Wielokrotnie angażuję do występów również dzieci z trudnościami w czytaniu i uczeniu się tekstów, do odgrywania ról mimicznych. Uczeń taki ma szanse na zaistnienie, na wykazanie się.

W czasie przerw śródlekcyjnych wykorzystuję ćwiczenia oddechowe. Wpływają one dodatnio na higienę pracy i kształtują umiejętność kontroli funkcjonowania własnego organizmu. Demonstruję ćwiczenia, wtedy nawiązuję lepszy kontakt z uczniami.
Działania teatralne na lekcjach obejmowały różne działy języka polskiego i kształciły różne umiejętności:

• przygotowanie do odbioru poezji,


• interpretacja dzieła literackiego,


• odbiór i udział w kulturze,


• kształtowanie krytycznego odbioru tekstów kultury,


• redagowanie następujących form wypowiedzi: wywiad, zaproszenie, afisz, sprawozdanie, recenzja, opis.


• utrwalanie wiadomości z zakresu nauki o języku, nauka poprawnego mówienia,


• kształcenie umiejętności ponadprzedmiotowych,


• realizacja ścieżek edukacyjnych.

W klasie zaistniał problem psychicznego i i fizycznego znęcania się nad kolegą, Świetnie sprawdził się film niemy. Sytuacją wyjściową do filmu były groźby i utarczki słowne, których byłam świadkiem.

Na początku zastosowałam dialog improwizowany między różnymi osobami: agresor-potencjalna ofiara, ofiara-ojciec, agresor-koledzy, następnie grupa chętnych uczniów /niezaangażowanych w konflikt/ odegrała scenę filmu niemego, która rozpoczynała się w momencie wyjścia ze szkoły prześladowanego chłopca a kończyła wyjściem ze szpitala chłopca kolegi. Do dyskusji włączyli się zainteresowani, zaczęliśmy rozmawiać o problemie. Później film wzbogaciliśmy o głos i tu wiele spraw się ujawniło. Na jednej z kolejnych lekcji wychowawczych moi wychowankowie przejęli role uczniów, pedagogów, policjantów, rodziców i dziennikarzy, którzy przeprowadzali wywiad z pozostałymi. Omawialiśmy przyczyny niefortunnych zachowań niektórych uczniów naszej szkoły, spisaliśmy możliwości zapobieganiu agresji. Trzeba wspomnieć, że lekcje te miały miejsce w II semestrze klasy III kilka miesięcy wcześniej (jeszcze w klasie II) przeprowadziłam w tejże klasie cykl lekcji zapobiegających agresji. Obnażyliśmy więc pewne mechanizmy działające na obie strony sporu i szukaliśmy sposobów ich rozwiązania. Może efekt poszukiwań nie był natychmiastowy, ale mam wrażenie, że otwarcie się na problem zapobiegło jego rozwojowi.

Przykładem na pozytywne oddziaływanie wchodzenia w role są wszelkie próby do przedstawień. Zawsze bardzo emocjonalny jest już podział ról, równie burzliwe pierwsze czytanie tekstu, interpretacja, próby na scenie. Uczniowie labilni emocjonalnie, szczególnie ci nadpobudliwi starają się zapanować nad sobą i innymi. Bardzo pomocne okazują się ćwiczenia i zabawy językowo?dramowe, które po przedstawieniu często praktykowaliśmy na lekcjach. Zadanie to ponadto kształciło czytanie tekstu ze zrozumieniem, co w naszej szkole stanowi poważny problem.

Mile wspominam występy wychowanków na forum szkolnym i pozaszkolnym(finał konkursu plastycznego, turniej gimnazjalny). Pojawiło się inne spojrzenie na nich kolegów ze szkoły. W oczach rówieśników stali się tymi, którzy potrafią coś zdziałać, są ekspresyjni, wcale tak bardzo się nie różnią od pełnosprawnych rówieśników.

 Często klasa jest zespołem bardzo zróżnicowanym pod względem możliwości percepcyjnych i temperamentu. Często  wyjątkowo żywiołowi uczniowie nie potrafią skupić się na lekcji prowadzonej w sposób tradycyjny. Często w takiej sytuacji angażuję cały zespół klasowy do przygotowania inscenizacji omawianego fragmentu lektury, lub innego tekstu literackiego. Przynosi to zadziwiające efekty. Bardzo często, uczniowie, którzy wcześniej lub na innych przedmiotach nie mogli się niczego nauczyć, albo zbyt wiele zapamiętać, doskonale opanowują pamięciowo fragmenty tekstu . Zajęcia teatralno-recytatorskie dodają im wiary w siebie, spełniają funkcję terapeutyczną. Te "niesforne" klasy w czasie prób potrafią się zmobilizować do współdziałania, a tak zwani przywódcy odgrywają główne role i tym samym kierują duże pokłady energii w kierunku interpretacji swojego zadania scenicznego. Od tamtego czasu argument udanego występu pomagał mi w tej klasie w niejednej sytuacji dydaktycznej.

Teatr szkolny (chodzi mi o formę zajęć teatralnych pozalekcyjnych) jest to czasem jedyna dziedzina, w której dzieci, młodzież mogą osiągnąć sukces, mogą być zauważone. Drama kreuje nową rzeczywistość dla dziecka - pozwala na subiektywny odbiór uczuć, uwierzenie w swoją szansę bycia, uwierzenie w siebie. Jest to szansa na zaistnienie w nowym środowisku. Dlatego staram się zawsze angażować nowoprzybyłych uczniów w zajęcia koła.

Uczestniczenie w tej formie aktywności (pozalekcyjnej, kulturalnej itp.) daje możliwość dotykania tych tematów, tych problemów, o których w domu lub w szkole lub na podwórku się nie mówi. Daje pewne poczucie bezpieczeństwa, bowiem dzieci, młodzież nie muszą mówić o sobie, tylko o problemie. Bawiąc się w teatr dzieci uczą się wyrażania emocji i nazywania emocji. Forma zajęć stwarza okazję do otwarcia się ucznia, do „wyrzucenia z siebie” złych, skrywanych emocji. Kilkakrotnie podczas zajęć, lub tuż po ich zakończeniu udało mi się otrzymać od ucznia informacje o domowych konfliktach, o problemach. Starałam się pomóc w miarę możliwości, a za zgoda ucznia mogłam zorganizować pomoc kompleksowa i bardziej kompetentna(psycholog, pedagog)Niewątpliwie poprzez uczestnictwo w grupie teatralnej dzieci stają się bogatsze duchowo, wrażliwsze, "kulturalniejsze". Dzieci, młodzież zaczynają uczestniczyć w kulturze. 

Wykorzystuję predyspozycje każdego z "młodych artystów" tak, aby czuli się dowartościowani i wyjątkowi, ale też po to, żeby nauczyli się panować nad sobą, odpowiadać za własne czyny, tworzyć, dawać coś innym, być z innymi.

Efekty oddziaływań

Podniesienie poczucia własnej wartości u wychowanków

• Odniesienie sukcesów na forum klasy, szkoły i poza nią.


• Możliwość kompensacji ważnych potrzeb poprzez wczuwanie się w odgrywaną postać.


• Szansa na zmianę pozycji w grupie rówieśniczej, na wykazanie się.


• Poprawa wymowy, opanowywanie pamięciowe fragmentów tekstu


• Kształtowanie umiejętności organizacyjnych


• Przełamywanie tremy i onieśmielenia przed występami


• Zapobieganie konfliktom i rozwiązywanie ich


• Nauka odpowiedzialności


• Poczucie bezpieczeństwa, bowiem dzieci, młodzież nie muszą mówić o sobie, tylko o problemie.


• Nauka wyrażania emocji i ich nazywania


• „Otwarcie się” ucznia, „wyrzucenie z siebie” złych, skrywanych emocji


• Rozwój  wyobraźni


• Spełnienie się uczniów w roli twórców, odtwórców, organizatorów wzmacnia poczucie wiary we własne możliwości oraz rozwija postawy kreatywne

Utrzymuję z moimi podopiecznymi dobre stosunki, których podstawą jest szacunek, szczerość i umiejętność przyznawania się do błędów czy niedociągnięć. Próby, przygotowania i prezentacje dają mi mnóstwo satysfakcji. Podziwiam swoich wychowanków, ponieważ zdaję sobie sprawę jak ogromną tremę i strach trzeba w sobie przełamać, aby stanąć przed widzem. Doceniam dzieci za to, co robią i staram się być ich przewodnikiem w otwieraniu się na świat.
Bibliografia:
1. Z. Baran: Terapeutyczna funkcja sztuki a osobowość dziecka , w „ Wychowanie w Przedszkolu”,1996

 2. B. Broszkiewicz, J. Jarek, Warsztaty edukacji teatralnej - teatr dziecięcy, 2001r.

3. B. Jaworowicz, Wychowanie przez teatr i dla teatru, w: "Polonistyka", 1992.

4. B. Matusiak, Drama na lekcji języka polskiego, 1998.

5. H. Składanowski, Opis i analiza przypadku,2001.

6. B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży,1997.

mgr Katarzyna Rozmanowska

Gimnazjum nr 7 w Płocku- SOSW nr 1