Dlaczego edukacja potrzebuje więcej biologii?

Julian Piotr Sawiński, 06 Czerwiec 16 Dodaj komentarz Wyślij Drukuj

Bardzo bliska dziedzina

Biologia człowieka jest mu bardziej potrzebna niż wszystko inne. Mam nadzieję, że ci od robienia „dobrej zmiany” dostrzegają, że niewiele wynika z dobrej znajomości przeszłych dziejów i historii, z której nie potrafimy wyciągnąć dobrych wniosków dla siebie oraz swojej przyszłości. Niektórzy już się boją, że w szkołach będzie teraz panować historia jako nowa królowa. Można się zastanowić, czy historia, a raczej jej interpretacja, co chwilę inna, jest w ogóle rzetelną nauką, tj. działalnością badawczą opartą o racjonalizm i obiektywizm.

Bo przecież dotykając swojej głowy, skóry czy kończyn – wszędzie tu dotykamy własną biologię. Znajomość biologii jest bardziej potrzebna i użyteczna oraz bardziej fundamentalna dla ludzkiego rozwoju oraz rozumienia siebie samego, co jest przecież istotą wychowania, niż technologie TIK, bez których przecież też można dobrze, godnie żyć. Przecież ludzki rozwój i wychowanie potrzebują nade wszystko poznania człowieka, rozumienia siebie samego oraz rozumienia sensu i umiejętności indywidualnej pracy nad sobą.

Być może trzeba nam więcej myślenia i refleksji (autorefleksji), a także rzetelnej wiedzy o biologii, fizjologii, genetyce itd. – samego człowieka. Autorefleksji bardzo sprzyja spacer nad morzem. To piękna świątynia dumania. Wychowanie domaga się wyciszenia i pracy nad sobą. Serdecznie i gorąco polecam o każdej porze roku, w tym autorom „dobrej zmiany”. Szum i zapach morza odkrywa tajniki ludzkiego mózgu oraz dodaje skrzydeł (fot. 1).
 

Biologia decyduje o naszym mózgu

Biologia (genetyka) determinuje nasz fenotyp, w tym strukturę, fizjologię i sprawność naszego mózgu, przy zachowaniu dominacji cech płciowych oraz miliony innych cech widocznych i niewidocznych. To nasze geny (genotyp), biologia, fizjologia i biochemia sprawiają, że jesteśmy inteligentni lub zdolni inaczej, introwertykami albo ekstrawertykami, silni lub słabi. Decydują też o tym, czy jesteśmy kobietą albo mężczyzną itd. To trzeba wiedzieć i rozumieć. Słusznie niektórzy twierdzą, że nauki o edukacji lekceważą osiągnięcia współczesnej genetyki.

Bliskie każdemu są także sprawy płci, o której decydują 2 chromosomy płciowe - XY. A mówienie o różnicy płci przypomina „odkrywanie Ameryki” – twierdzi np. prof. Ewa Barlik [2011¹]. Przecież to oczywiste. A jednak dopiero od kilkudziesięciu lat nauka bada dogłębnie istotę tej różnorodności. Ciekawe, że zarówno kreacjoniści, jak i zwolennicy teorii ewolucji są zgodni – to nie wychowanie, a biologia czyni nas bardziej kobiecymi lub męskimi. To prawda, którą warto przemyśleć i zrozumieć!

Badania nad ludzkim mózgiem zrodziły neurodydaktykę – naukę o uczeniu się przyjaznym ludzkiemu mózgowi. Warto poznać jej zasady i wykorzystać w praktyce. Szerzej jest o tym w różnych książkach i artykułach. Ich wykaz jest np. na internetowej stronie BP w Siedlcach [2016²]

Biologia służy człowiekowi

Być może spór o determinację czynników naszego rozwoju jest stary jak ludzki świat, ale co jakiś czas powraca i daje o sobie znać. Pewnie większość pedagogów i psychologów twierdzi, że najbardziej rzeźbi nas wychowanie lub środowisko. Mówią tak, aby podkreślić „ogromne” znaczenie celowych oddziaływań wychowawczych i pracy szkoły, przedszkola, uczelni wyższej itd. A gdzie leży prawda? Ona jest dokładnie tam, gdzie leży.

Biologia (antropologia, genetyka, neurobiologia itd.) jest od dawna ważna, ale dziś stała się jeszcze ważniejsza i modna. Badania genetyczne i neurobiologiczne różnych naukowców przekonują, że rozwojowe szanse człowieka w dużym stopniu determinuje genotyp. Wiele poglądów i naukowych badań z pedagogiki, dydaktyki i psychologii, ignoruje lub lekceważy współczesny stan wiedzy z genetyki człowieka i neurobiologii. Kto powinien rozumieć genetyczne uwarunkowania naszego rozwoju? [2015³].

Bogactwo treści i możliwości biologicznej edukacji w stymulowaniu ludzkiego rozwoju przekonują, że w myśleniu o nowoczesności edukacji nie może zabraknąć uczenia się biologii, a w szczególności biologii człowieka. Nie tylko jako przeciwwagi dla ustawicznego korzystania z nowoczesnych technologii, Internetu i rozszerzającej się technizacji codziennego życia, ale przede wszystkim, dlatego że edukacja służąca człowiekowi - nie może pomniejszać wiedzy z biologii i użytecznych biologicznych kompetencji człowieka. Wartości te promuje m.in. „Biologia w Szkole z Przyrodą" (fot. 2).
 

Bezdroża szkolnych priorytetów

Biologia jest dla mnie w szkole najważniejsza, bo jestem nauczycielem biologii i geografii – to oczywiste, ale tak naprawdę warto zapytać: Jaki przedmiot nauczania w szkole jest najważniejszy? Dobra odpowiedź jest jedna – język polski! Zaraz po nim jest język angielski, bo świat wybrał ten język. Niektórzy zaś marzą, aby pierwszym szkolnym przedmiotem była historia. Twierdzą, że to ona najlepiej uczy patriotyzmu, co jest półprawdą. Szkoda, że o tym nie decyduje racjonalna logika i potrzeby rozwojowe uczniów, ale aktualna władza. A to z pewnością zaszkodzi edukacji i szkole.

Bo teraz przyszła pora, aby królową nauk uczynić historię. Zdaniem Dariusza Chętkowskiego [2016⁴] – „Żaden inny przedmiot nie wydaje się tak dobry, aby reprezentować poglądy obozu rządzącego. Żadna też grupa przedmiotowców nie skręciła tak bardzo na prawo jak historycy”. Tak - ale po co to wszystko? Szkołę nie powinno obchodzić, czy idziemy w lewo czy prawo. W szkole ważna jest przyszłościowa orientacja edukacji.

Być może dziwnie zabrzmią słowa, że w liceum ogólnokształcącym najbardziej lubiłem matematykę i historię. Ale szybko zrozumiałem, że z historii niewiele wynika. Szerzej o tym jest w artykule pt. Nauczanie historii do lamusa [2009⁵]. Historia powinna być nauką o człowieku i jego kulturze, nie zaś o agresji, bitwach, wątpliwych bohaterach oraz wojnach i zabijaniu itp. To jest przerażające i niezgodne z zasadami humanistycznej edukacji. Warto zmienić nauczanie historii, aby stała się nauką o człowieku:
 

Historia niech wreszcie się stanie opartą na obyczajach, prawach ekonomicznych i socjologicznych nauką o człowieku i społeczności, a nie zbiorem faktów z dziejów wzajemnego mordobicia.

[dyr Sławomir Osiński 2009⁶]

[1] E. BARLIK, Płeć ma znaczenie. „SEDNO - MDS” 2011 nr 9, s. 34-36.
[2] www.bpsiedlce.pl/1/strona/81 - z 20.05.2016.
[3] J. P. SAWIŃSKI, Geny i edukacja, Edunews.pl – z 16.12.2015.
[4] D. CHĘTKOWSKI, Teraz, k…, historia – www.chetkowski.blog.polityka.pl – z 10.05.2016.
[5] J. P. SAWIŃSKI, Nauczanie historii do lamusa, Edunews.pl – z 02.06.2009.
[6] S. OSIŃSKI, Uczyć humanistycznie, „Refleksje” 2009 nr 1.

* * * 

O autorze:
		dr Julian Piotr Sawiński Nauczyciel dyplomowany biologii i geografii, doktor nauk przyrodniczych, dydaktyk biologii, konsultant CEN w Koszalinie ds. informacji i innowacji pedagogicznych. Redaktor naczelny "Nauczycielskiej Edukacji". Nauczyciel Roku 1995 "Fundacji Innowacja" w Warszawie. Rzeczoznawca MEN ds. recenzowania podręczników i pomocniczych środków dydaktycznych do biologii i przyrody, egzaminator OKE z biologii, trener grupy 600 programu "Ocenianie w Nowej szkole". Organizator różnych kursów i warsztatów edukacyjnych dla nauczycieli. Autor ponad 850 publikacji edukacyjnych nt. edukacji i innowacji. Kierunkowe zainteresowania: ornitolog.
Tekst pierwotnie ukazał się w Biuletynie Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie "Nauczycielska Edukacja"